ΧΙΛΙΕΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΗΜΕΡΕΣ
(Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΧΑΛΙΜΑ)
(Η ΑΓΝΩΣΤΗ ΧΑΛΙΜΑ)
Ιστορίες αγάπης από την ανατολική
λαϊκή παράδοση
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το 1704 ο Antoine Galland, Γάλλος ανατολιστής και καθηγητής στο κολλέγιο του Μαζαρέν, αρχίζει να μεταφράζει από τα αραβικά στα γαλλικά το έργο “Alf lailah wa lailah”, που είχε ανακαλύψει μερικά χρόνια νωρίτερα σε συριακό χειρόγραφο του 14ου-15ου αιώνα, όταν ταξίδευε στη Μ. Ανατολή ως ακόλουθος του Γάλλου Marquis de Nointel, πρέσβη στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Πρόκειται για το γνωστό σε όλους μας «Χίλιες και μια Νύχτες», ένα από τα πιο δημοφιλή έργα της παγκόσμιας φιλολογίας, που όμως η Δύση αγνοούσε επί αιώνες.
Την ίδια εποχή, ο Francois Petis de la Croix, Γάλλος ακαδημαϊκός και συνεργάτης του Galland, μετέφραζε από τα περσικά το “Hazar Yek Royz” (=Χίλιες και μια Ημέρες), έργο εφάμιλλο εκείνου του Galland, όμως σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό, και το οποίο, δυστυχώς, δεν έτυχε να γνωρίσει τη δόξα των «Νυχτών». Πρόκειται για ανατολίτικα ‘ρομάντζα’, ιστορίες αγάπης δηλαδή, με φόντο τη μυστηριακή Ανατολή, τα οποία έδωσε στον Petis de la Croix ο δερβίσης Μοcles, αρχηγός των σούφηδων στο Ισπαχάν, το οποίο είχε επισκεφτεί ο μεγάλος ανατολιστής ως απεσταλμένος του Λουδοβίκου ΙΔ΄ (β΄ μισό του 17ου αιώνα). Ο δερβίσης συγκεκριμένα, έκανε μαθήματα περσικής γλώσσας στον de la Croix, κι όταν εκείνος έφυγε από το Ισπαχάν, του χάρισε το συγκεκριμένο χειρόγραφο, το οποίο ο Γάλλος ακαδημαϊκός μετέφρασε στη γλώσσα του.
Και τα δύο έργα έχουν τις ρίζες τους στην παλιότερη προφορική παράδοση και απηχούν μύθους, θρύλους, αλληγορίες και διδακτικές αφηγήσεις, που ανάγονται ακόμα και στον 3ο αιώνα ή ακόμα παλιότερα. Πρόκειται δηλαδή για έργα συνθετικά, αγνώστου συγγραφέα και αβέβαιης χρονολόγησης, που γεννήθηκαν σ’ έναν ευρύ γεωγραφικά χώρο, από την Αίγυπτο ως την Ινδία και την Κίνα. Η Περσία και το Ιράκ είναι μάλιστα οι κατεξοχήν τόποι δράσης των συναρπαστικών αυτών ιστοριών, που μεταφέρουν στον αναγνώστη όλη τη γοητεία και την ηδυπάθεια της Ανατολής.
Οι ιστορίες αυτές ταξίδεψαν σ’ όλο τον αραβικό κόσμο μεταξύ 12ου και 18ου αιώνα μέσω των καμηλιέρηδων που οδηγούσαν τα καραβάνια τους από τη Δύση στην Ανατολή και το αντίστροφο. Τις ατέλειωτες και βαρετές νύχτες των ταξιδιών τους, λοιπόν, οι έμποροι διασκέδαζαν ακούγοντας από τους λαϊκούς παραμυθάδες αφηγήσεις ινδικές και περσικές, προσαρμοσμένες με μοναδική τέχνη στα μουσουλμανικά ήθη. Έτσι, στα πλαίσια αυτής της σταδιακής -ενσυνείδητης ή ασυνείδητης- αραβοποίησης, ονόματα άλλαζαν, έθιμα αντικαθίσταντο, οι αναφορές στον Προφήτη Μωάμεθ και στους χαλίφηδες αυξάνονταν, ενώ νέα περιστατικά ενσωματώνονταν στον κύριο κορμό του έργου, με τη μέθοδο κυρίως του εγκιβωτισμού.
Κι ενώ στις «Χίλιες και μια Νύχτες» η υπόθεση περιπλέκεται γύρω από τα μισογυνικά αισθήματα του χαλίφη-βασιλιά Σαχριάρ στον οποίον η Σεχραζάτ αφηγείται όλο το βράδυ (και για χίλιες νύχτες) ιστορίες προκειμένου να τον κάνει να ξεχαστεί για να μην την θανατώσει, στις «Χίλιες και μια Ημέρες» υπάρχει αντίστοιχα η αντροφοβική πριγκίπισσα Φαρρουκνάζ που αρνείται να παντρευτεί, γιατί αποστρέφεται τους άντρες. Τότε η παραμάνα της Σουλτουμεμέ αρχίζει να της διηγείται κάθε μέρα (και για χίλιες ημέρες), την ώρα του πρωινού της λουτρού, διάφορες ιστορίες με πιστούς και χαρισματικούς εραστές, που σκοπό έχουν να κάνουν την πριγκίπισσα ν’ αγαπήσει τους άντρες.
Πολλές από τις ιστορίες διαδραματίζονται τον 8ο αιώνα στο χαλιφάτο των Αββασιδών (όπως άλλωστε και στις «Χίλιες και μια Νύχτες») και συγκεκριμένα στη Βαγδάτη την εποχή του Χαρούν-αλ-Ρασίντ. Κάποιες φορές μάλιστα πρωταγωνιστεί ο ίδιος ο χαλίφης, που συνήθιζε να κυκλοφορεί μεταμφιεσμένος στους δρόμους της πόλης συνοδευόμενος συχνά από το βεζίρη του Τζαφάρ. Εκτός από τη Βαγδάτη όμως, ο αναγνώστης γεύεται και τα μεθυστικά αρώματα των ρόδων του Ισπαχάν, τα παζάρια του Καΐρου, μα και τη λάγνα και μυστηριακή ατμόσφαιρα της Σαμαρκάνδης, της Μοσούλης και της Βασόρας, της Δαμασκού και του Σιράς…
Στις «Χίλιες και μια Ημέρες» συμπυκνώνεται όλη η συλλογική μνήμη της Ανατολής, που απηχεί τη νοσταλγία του γοητευτικού αραβικού μεσαίωνα. Μια ατέλειωτη περιπλάνηση στο χώρο και στο χρόνο, μέσα σ’ ένα πολύχρωμο μωσαϊκό από ποικίλες παραδόσεις δομημένες με μοναδικό και αριστοτεχνικό τρόπο. Τόσο οι «Νύχτες» -που κάποτε διαβάστηκαν τόσο αχόρταγα, ως το πιο δημοφιλές λαϊκό ανάγνωσμα- όσο και οι «Ημέρες», είναι χωρίς αμφιβολία από τα σπάνια εκείνα έργα που κατέχουν ξεχωριστή θέση στην παγκόσμια λογοτεχνία όλων των εποχών, μια και αποτελούν ζωντανά μνημεία της ζωής ενός λαού, ή μάλλον πολλών λαών της Ανατολής, με τα τόσα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, τις συνήθειές της, τα παράδοξα και τα μυστήριά της.
Το έργο έχει δομή κυκλική: Αρχίζει με την ιστορία της πριγκίπισσας Φαρρουκνάζ, κι αφού παρεμβληθούν με τη μέθοδο του εγκιβωτισμού ή της απλής παράταξης διάφορα άλλα ερωτικά ‘ρομάντζα’, συνεχίζεται και ολοκληρώνεται η ιστορία της πριγκίπισσας του Κασμίρ, που αποτελεί και τον επίλογο των «Χιλίων και μιας Ημερών».
Ας απολαύσουμε λοιπόν τις ιστορίες αγάπης τού Αμπουλκασέμ και της Νταρντανέ, του Κουλούφ και της Ντιλάρα, του Αταμούλκ και της Ζέλικα, του Σεΐφ-ελ-Μυλούκ και της Μπέντυ Αλζεμάλ, του Μαλέκ και της Σιρίνα, του Μπεντρεντίν και της Αρούγια, του Αχμάντ και της Ζεϊνέμπ, του Τεμίν και της Ναβάρα, του Συμόργκ και της Γκιουλνάζ, του Φαρρουκσάντ και της Φαρρουκνάζ…
